陈庆:罗马法学家的基本法学理念

 

罗马法学家的基本法学理念

陈庆 法学博士 副教授

西南大学拉丁文经藏研究所所长

 

【按】以下内容取自我为西南大学法学院学生撰写的法理学讲义。有些内容涉及法律人的基本操守。我认为,在这个时代重申法学祖师爷关于法律人操守的论述极其重要!真正的法学家是正义之祭司,而非权势之祭司。这里有一个隐喻:法律是一座神殿,正义是神殿里的神,法学家是神殿里的祭司。所以,施密特与维辛斯基之流都不是真法学家,而是赝品法学家。

 

核心文本:《学说汇纂》第一卷(拉丁文、英文、中文对照)

  

1. 法(拉丁文:ius)是什么?

答:法是关于善良与公平的技艺。

文本:

D. 1, 1, 1, pr. (《学说汇纂》第一卷第一题第一段导言)

Iuri operam daturum prius nosse oportet, unde nomen iuris descendat. est autem a iustitia appellatum: nam, ut eleganter celsus definit, ius est ars boni et aequi.

 

2. 法学家是谁?

答:法学家是正义的祭司。

文本:

D. 1, 1, 1, 1 (《学说汇纂》第一卷第一题第一段第一句)

Cuius merito quis nos sacerdotes appellet.

 

3. 法学家何为?

答:法学家通过以下四项活动耕耘正义并传授有关善恶的知识:(1)区分公平与不公平;(2)辩识可与不可;(3)利用人对惩罚的恐惧及源自奖励的鼓励,力图使人成善;(4)追求真哲学。

文本:

D. 1, 1, 1, 1 (《学说汇纂》第一卷第一题第一段第一句)

iustitiam namque colimus et boni et aequi notitiam profitemur, aequum ab iniquo separantes, licitum ab illicito discernentes, bonos non solum metu poenarum, verum etiam praemiorum quoque exhortatione efficere cupientes, veram nisi fallor philosophiam, non simulatam affectantes.

 

4. 如何展开法的研习?

答:法的研习存在两种立场:公的立场与私的立场。公的立场是人民的立场。公的立场看到的法是公法。私的立场是公民个体的立场。私的立场看到的法是私法。

文本:

D. 1, 1, 1, 2(《学说汇纂》第一卷第一题第一段第二句)

Huius studii duae sunt positiones, publicum et privatum. Publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat, privatum quod ad singulorum utilitatem: sunt enim quaedam publice utilia, quaedam privatim. Publicum ius in sacris, in sacerdotibus, in magistratibus constitit. Privatum ius tripertitum est: collectum etenim est ex naturalibus praeceptis aut gentium aut civilibus.

 

5. 如何理解私法(拉丁文:ius privatum)的内容来源?

答:私法来源于三种规范:自然法的规定、万民法的规定、国法的规定。

文本:

D. 1, 1, 1, 2(《学说汇纂》第一卷第一题第一段第二句)

Privatum ius tripertitum est: collectum etenim est ex naturalibus praeceptis aut gentium aut civilibus.

 

6. 什么是乌尔比安式自然法(拉丁文:ius naturale)?

答:自然法是自然已教给所有动物的法。

文本:

D. 1, 1, 1, 3(《学说汇纂》第一卷第一题第一段第三句)

Ius naturale est, quod natura omnia animalia docuit.

 

7. 私法中有哪些内容来自自然法的规定?

答:私法中涉及婚姻家庭的规定很多来自于自然法的规定。

文本:

D. 1, 1, 1, 3(《学说汇纂》第一卷第一题第一段第三句)

nam ius istud non humani generis proprium, sed omnium animalium, quae in terra, quae in mari nascuntur, avium quoque commune est. Hinc descendit maris atque feminae coniunctio, quam nos matrimonium appellamus, hinc liberorum procreatio, hinc educatio: videmus etenim cetera quoque animalia, feras etiam istius iuris peritia censeri.

 

8. 什么是万民法(拉丁文:ius gentium)?

答:乌尔比安式万民法是全体人类共同使用的法。盖尤斯式万民法是自然理性在所有人之间确立的并为所有民族所遵守的法。前者可理解为实践意义上的万民法,后者可理解为理论意义上的万民法。

文本:

D. 1, 1, 1, 4(《学说汇纂》第一卷第一题第一段第四句)

Ius gentium est, quo gentes humanae utuntur. Quod a naturali recedere facile intellegere licet, quia illud omnibus animalibus, hoc solis hominibus inter se commune sit.

D. 1, 1, 9(《学说汇纂》第一卷第一题第九段)

Omnes populi, qui legibus et moribus reguntur, partim suo proprio, partim communi omnium hominum iure utuntur. Nam quod quisque populus ipse sibi ius constituit, id ipsius proprium civitatis est vocaturque ius civile, quasi ius proprium ipsius civitatis: quod vero naturalis ratio inter omnes homines constituit, id apud omnes peraeque custoditur vocaturque ius gentium, quasi quo iure omnes gentes utuntur.

 

9. 私法中有哪些内容来自于万民法的规定?

答:私法中涉及所有权、买卖、租赁、侵权等内容很多来自于万民法的规定。

文本:

D. 1, 1, 5(《学说汇纂》第一卷第一题第五段)

Ex hoc iure gentium introducta bella, discretae gentes, regna condita, dominia distincta, agris termini positi, aedificia collocata, commercium, emptiones venditiones, locationes conductiones, obligationes institutae: exceptis quibusdam quae iure civili introductae sunt.

 

10. 国法(拉丁文:ius civile)是如何产生的?

答:通过增删或修改作为共同法的自然法与万民法,我们形成了国法。

文本:

D. 1, 1, 6, pr. (《学说汇纂》第一卷第一题第六段导言)

Ius civile est, quod neque in totum a naturali vel gentium recedit nec per omnia ei servit: itaque cum aliquid addimus vel detrahimus iuri communi, ius proprium, id est civile efficimus.

 

11. 国法如何分类?

答:国法可分为成文法与不成文法。

文本:

D. 1, 1, 6, 1 (《学说汇纂》第一卷第一题第六段第一句)

Hoc igitur ius nostrum constat aut ex scripto aut sine scripto, ut apud Graecos: τῶν νόμων οἱ μὲν ἔγγραφοι, οἱ δὲ ἄγραφοι.

 

12. 如何理解国法渊源?

答:国法有很多渊源,其中,制定法或法律(拉丁文:lex,德文:Gesetz)是国法重要渊源。

文本:

D. 1, 1, 7, pr. (《学说汇纂》第一卷第一题第七段导言)

Ius autem civile est, quod ex legibus, plebis scitis, senatus consultis, decretis principum, auctoritate prudentium venit.

 

13. 什么是正义(拉丁文:iustitia)?

答:正义是分予每个人其应得的不变且持久的意志。

文本:

D. 1, 1, 10, pr.(《学说汇纂》第一卷第一题第十段导言)

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi.

 

14. 从正义角度看,法有哪些最基本规定?

答:从正义角度看,法的最基本规定有三条:诚实生活、不害他人、分予每个人其应得。

文本:

D. 1, 1, 10, 1(《学说汇纂》第一卷第一题第十段第一句)

Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere.

 

15. 什么是法学(拉丁文:iuris prudentia,英文:jurisprudence)?

答:法学是神事与人事的知识,是正义与不义的科学。

文本:

D. 1, 1, 10, 2(《学说汇纂》第一卷第一题第十段第二句)

Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia.

 

16. 如何看待制定法或法律的「不法性」?

答:在古典法学家看来,ius(德文:Recht,法文:droit)意义上的法,是贯穿正义原则的法体系,包含高位阶的自然法与低位阶的国法。制定法或法律(拉丁文:lex,德文:Gesetz,法文:loi)是国法中的一种成文法,当违反了法体系内的根本正义原则时,就存在不法性问题。这里的「不法性」是指lex违背ius。

 

17. 古典法学家如何理解现代法理学中的客观法与主观法的区分?

答:古典法学家会用客观意义上的ius解释客观法,并将其理解成贯穿正义原则的总体法体系,用主观意义上的ius解释主观法。主观意义上的ius,即主观法,是依据前述法体系分给每个人的「应得(ius)」。这里的「应得」涵盖资格、身份、权利、义务、负担等与法律相关的利害。徐国栋教授在其大作《优士丁尼<法学阶梯>评注》中将此种意义上的ius精彩地译为「法律情势」。

 

18. 如何理解ius这个术语的多义性?

答:ius这个术语有多种用法。“自然法是法”,这样的说法蕴含了ius的第一种用法:ius被用来意指总是公平与善良的东西。“国法是法”,这样的说法蕴含了ius的第二种用法:ius被用来意指在一个国家中对所有人或大多数人有利的东西。这种法律观可称为“国家功利主义法律观”,后世各种「法是xx阶级利益」的论式,可溯源到这种法观念。“法官或裁判官的决定是法”,这样的说法蕴含了ius的第三种用法:ius被用来意指法官或裁判官的应然的正确做法。“裁判官或官员执法的地方是法”,这样的说法蕴含了ius的第四种用法:ius意指前三种意义被给出的地方。“我有某种姻亲ius或血亲ius”,这样的说法蕴含了ius的第五种用法:ius被用来意指关系。

文本:

D. 1, 1, 11(《学说汇纂》第一卷第一题第十一段)

Ius pluribus modis dicitur: uno modo, cum id quod semper aequum ac bonum est ius dicitur, ut est ius naturale. Altero modo, quod omnibus aut pluribus in quaque civitate utile est, ut est ius civile. Nec minus ius recte appellatur in civitate nostra ius honorarium. Praetor quoque ius reddere dicitur etiam cum inique decernit, relatione scilicet facta non ad id quod ita praetor fecit, sed ad illud quod praetorem facere convenit. Alia significatione ius dicitur locus in quo ius redditur, appellatione collata ab eo quod fit in eo ubi fit. Quem locum determinare hoc modo possumus: ubicumque praetor salva maiestate imperii sui salvoque more maiorum ius dicere constituit, is locus recte ius appellatur.

D. 1, 1, 12(《学说汇纂》第一卷第一题第十二段)

Nonnumquam ius etiam pro necessitudine dicimus veluti “est mihi ius cognationis vel adfinitatis.”

2020年10月

 

默认图片
Dr. iur. Tsing Tschen
陈庆,安徽安庆人,法学博士,法学副教授,德国科隆大学托马斯研究所访问学者,在线学习者联盟「孔亚学园」发起人与主持,研究领域为古典哲学、国家哲学与法哲学,教学领域包括古典希腊文、拉丁文、德语、法律逻辑与法理学。工作邮箱:chenqing.philosophy@hotmail.com。
文章: 65

留下评论